Sống khỏe để yêu thương
Virus cúm mùa có khả năng lây truyền mạnh thông qua nhiều con đường khác nhau, trong đó đường hô hấp là chủ yếu. Hiểu rõ cơ chế này giúp chúng ta áp dụng các biện pháp phòng tránh hiệu quả.
Lây truyền qua đường hô hấp là con đường chính khiến virus cúm lan truyền nhanh chóng trong cộng đồng. Khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện hoặc thở, virus được phóng thích vào không khí thông qua các giọt nước bọt và dịch tiết từ đường hô hấp.
Trong thực tế lâm sàng, tôi quan sát thấy virus cúm có thể lây lan trong phạm vi 1-2 mét xung quanh người bệnh. Đặc biệt nguy hiểm khi ở trong không gian kín như phòng học, văn phòng hay phương tiện giao thông công cộng. Virus có thể tồn tại trong không khí từ 15 phút đến vài giờ tùy thuộc vào điều kiện môi trường.
Người có nguy cơ cao nhất là những ai tiếp xúc trực tiếp với bệnh nhân trong khoảng cách gần, đặc biệt khi không đeo khẩu trang bảo vệ. Trẻ em và người già có hệ miễn dịch yếu thường dễ nhiễm bệnh hơn qua con đường này.
Virus cúm lan truyền thông qua hai dạng hạt chính trong không khí với cơ chế khác biệt:
Giọt bắn lớn (đường kính >5 micromet) được tạo ra khi ho, hắt hơi mạnh. Chúng có trọng lượng nên rơi xuống đất nhanh chóng trong phạm vi 1-2 mét. Đây là lý do khuyến cáo giữ khoảng cách an toàn với người bệnh.
Hạt khí dung nhỏ (đường kính <5 micromet) có thể lơ lửng trong không khí hàng giờ và di chuyển xa hơn. Trong môi trường kín, không thông thoáng, những hạt này tích tụ và tăng nguy cơ lây nhiễm cho nhiều người cùng lúc.
Từ kinh nghiệm điều tra dịch tễ, tôi nhận thấy các ổ dịch cúm thường bùng phát mạnh trong những nơi tập trung đông người như trường học, bệnh viện, hay nhà dưỡng lão. Việc thông gió kém và không gian chật hẹp tạo điều kiện thuận lợi cho virus lây lan qua cả hai dạng hạt này.
Lây nhiễm qua tiếp xúc là con đường thứ hai cần đặc biệt chú ý trong phòng chống cúm mùa. Virus cúm có thể tồn tại trên các bề mặt từ 2-8 giờ tùy thuộc vào chất liệu và điều kiện môi trường.
Các bề mặt có nguy cơ cao bao gồm: tay nắm cửa, bàn phím máy tính, điện thoại di động, tiền giấy, và đặc biệt là các thiết bị dùng chung trong môi trường làm việc. Trên bề mặt kim loại và nhựa, virus có thể sống lâu hơn so với vải hoặc giấy.
Quá trình lây nhiễm diễn ra khi tay chúng ta chạm vào bề mặt nhiễm virus, sau đó vô thức chạm vào mắt, mũi hoặc miệng. Đây là lý do tại sao rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn có cồn là biện pháp phòng tránh hiệu quả.
Trong thực hành dịch tễ học, tôi khuyến cáo đặc biệt chú ý vệ sinh các vật dụng cá nhân và không chia sẻ đồ dùng như cốc nước, khăn tay với người khác trong mùa dịch cúm.
Nguy cơ lây nhiễm cúm mùa tăng cao khi có sự kết hợp của nhiều yếu tố môi trường và hành vi. Hiểu rõ các yếu tố này giúp chúng ta chủ động bảo vệ bản thân và cộng đồng.
Không gian kín là môi trường lý tưởng cho virus cúm lây lan nhanh chóng. Khi nhiều người tập trung trong các khu vực như văn phòng, lớp học, phương tiện giao thông công cộng, hoặc trung tâm thương mại, nồng độ virus trong không khí tăng cao đáng kể.
Virus cúm có thể tồn tại trong không khí dưới dạng aerosol từ 1-3 giờ, đặc biệt trong môi trường có độ ẩm thấp và nhiệt độ mát. Hệ thống thông gió kém hoặc không có khiến các hạt virus không được thải ra ngoài, tạo điều kiện cho việc tích tụ và lây truyền chéo giữa nhiều người.
Theo kinh nghiệm thực tế, các đợt bùng phát cúm thường xảy ra tại trường học, nhà dưỡng lão, bệnh viện và các khu vực làm việc tập thể. Tại những nơi này, chỉ cần một người nhiễm bệnh có thể lây cho 5-10 người khác trong vòng vài ngày nếu không có biện pháp phòng ngừa phù hợp.
Giai đoạn lây lan mạnh nhất của cúm mùa thường diễn ra trong 3-4 ngày đầu kể từ khi xuất hiện triệu chứng, và thậm chí 1-2 ngày trước khi có triệu chứng rõ ràng. Đây là thời điểm người bệnh có viral load cao nhất trong đường hô hấp.
Tiếp xúc gần được định nghĩa là ở trong khoảng cách dưới 2 mét với người nhiễm trong thời gian từ 15 phút trở lên. Các hoạt động có nguy cơ cao bao gồm: nói chuyện trực tiếp, ăn chung bàn, làm việc chung phòng, hoặc chăm sóc người bệnh mà không có thiết bị bảo hộ.
Trong thực tế lâm sàng, tôi thường gặp các trường hợp lây nhiễm trong gia đình, nơi mà việc cách ly người bệnh gặp nhiều khó khăn. Tỷ lệ lây nhiễm trong hộ gia đình có thể lên đến 10-40%, cao hơn nhiều so với môi trường cộng đồng. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc nhận biết sớm triệu chứng và áp dụng biện pháp bảo vệ ngay từ những ngày đầu.
Khẩu trang y tế là rào cản vật lý quan trọng, có thể ngăn chặn 70-80% các giọt bắn khi ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Tuy nhiên, việc đeo khẩu trang không đúng cách như để hở mũi, không ôm sát mặt, hoặc tái sử dụng khẩu trang đã bẩn sẽ làm giảm hiệu quả bảo vệ xuống dưới 30%.
Vệ sinh tay kém là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến lây nhiễm gián tiếp. Virus cúm có thể sống trên các bề mặt từ 2-8 giờ tùy theo chất liệu. Khi chạm vào các bề mặt nhiễm bẩn như tay nắm cửa, bàn phím, điện thoại, sau đó chạm tay lên mũi, miệng, mắt mà không rửa tay sạch, nguy cơ nhiễm bệnh tăng cao.
Từ kinh nghiệm điều tra dịch tễ, tôi nhận thấy các cơ sở giáo dục và chăm sóc sức khỏe có tỷ lệ tuân thủ vệ sinh tay cao thường có tỷ lệ lây nhiễm cúm thấp hơn 60-70% so với những nơi không có quy định nghiêm ngặt về vệ sinh tay.
Phòng bệnh luôn tốt hơn chữa bệnh - đây là nguyên tắc vàng trong y tế dự phòng. Với xu hướng gia tăng ca mắc cúm mùa sau Tết 2025, việc áp dụng đồng bộ các biện pháp phòng ngừa là điều cấp thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Vaccine cúm là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất, với khả năng phòng bệnh cúm lên đến 90%, giảm 70-80% nguy cơ tử vong. Năm 2025, tất cả các loại vaccine phòng cúm đều là vaccine hóa trị ba, được thiết kế để bảo vệ chống lại ba loại virus cúm khác nhau, bao gồm hai loại virus cúm A và một loại virus cúm B/Victoria.
Theo kinh nghiệm thực tế trong công tác dịch tễ học, số lượng người chủ động tiêm vaccine cúm tăng gấp 10 lần sau Tết Nguyên Đán 2025, phần lớn là trẻ em, người cao tuổi và người có bệnh nền - những nhóm có nguy cơ cao nhất. Khuyến cáo tiêm chủng cho mọi người từ 6 tháng tuổi trở lên, đặc biệt ưu tiên các nhóm nguy cơ cao. Vaccine cần được tiêm hàng năm vào đầu mùa cúm (tháng 9-10) để đảm bảo hiệu quả tối ưu khi virus cúm bắt đầu hoạt động mạnh.
Trong môi trường tập thể và không gian công cộng, việc thực hiện các biện pháp vật lý là rào cản quan trọng ngăn chặn lây truyền virus cúm qua đường hô hấp. Đeo khẩu trang khi ở nơi đông người hoặc tiếp xúc với người có triệu chứng cúm là biện pháp được khuyến cáo mạnh mẽ.
Từ kinh nghiệm ứng phó với các đợt dịch cúm trước đây, khẩu trang y tế cần được đeo che kín mũi và miệng, thay mới mỗi 4-6 giờ hoặc khi ẩm ướt. Giữ khoảng cách tối thiểu 1-2 mét với người có triệu chứng hô hấp, tránh tụ tập đông người trong không gian kín. Tại các cơ sở giáo dục, nơi làm việc, cần đảm bảo thông gió tốt và sắp xếp chỗ ngồi giãn cách khi có thể.
Vệ sinh tay là biện pháp đơn giản nhưng cực kỳ hiệu quả trong phòng chống lây nhiễm cúm mùa. Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch, đặc biệt sau khi tiếp xúc với người bệnh hoặc môi trường công cộng là khuyến cáo từ các chuyên gia y tế.
Quy trình vệ sinh tay chuẩn gồm 6 bước trong ít nhất 20 giây với xà phòng, hoặc sử dụng dung dịch sát khuẩn chứa ít nhất 60% cồn khi không có nước. Các thời điểm quan trọng cần rửa tay: trước khi ăn, sau khi ho/hắt hơi, sau khi sử dụng toilet, khi về nhà từ nơi công cộng. Đặc biệt quan trọng là hạn chế chạm tay vào mắt, mũi, miệng - những cửa ngõ chính để virus xâm nhập cơ thể. Trong thực tế, virus cúm có thể tồn tại trên bề mặt vật dụng từ 2-8 giờ, do đó việc vệ sinh tay định kỳ và tránh chạm vào vùng mặt là biện pháp ngăn chặn đường lây nhiễm gián tiếp hiệu quả.
Nhận thức đúng về nguy cơ lây truyền cúm mùa qua giọt bắn và tiếp xúc bề mặt là nền tảng cho mọi hành vi phòng bệnh hiệu quả. Hãy chủ động áp dụng các biện pháp y tế dự phòng cá nhân, đặc biệt khi sống trong môi trường làm việc hoặc học tập tập trung cao.
Cúm mùa thường dễ lây lan hơn và gây bệnh nặng hơn cảm lạnh thông thường, do virus cúm có khả năng lây truyền nhanh chóng qua các giọt bắn khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện.
Không, cúm mùa chủ yếu lây truyền qua đường hô hấp qua các giọt bắn và tiếp xúc trực tiếp với bề mặt nhiễm virus, không lây qua đường ăn uống.
Có, người đã tiêm vắc-xin cúm vẫn có khả năng lây bệnh, nhưng thường ở mức độ nhẹ hơn và thời gian thải virus cũng ngắn hơn, góp phần giảm sự lây lan trong cộng đồng.
Virus cúm mùa có thể tồn tại trên các bề mặt cứng như kim loại hoặc nhựa trong khoảng 24 đến 48 giờ, và trên các bề mặt mềm như vải trong vài giờ, tùy thuộc vào điều kiện môi trường.
