Bệnh cúm mùa ở Việt Nam bùng phát vào tháng mấy?

Đặc điểm khí hậu ảnh hưởng đến cúm mùa tại Việt Nam

Điều kiện khí hậu đóng vai trò quyết định trong chu kỳ bùng phát cúm mùa tại Việt Nam. Sự kết hợp giữa nhiệt độ, độ ẩm và các yếu tố môi trường tạo nên những thời điểm thuận lợi cho virus cúm phát triển và lây lan mạnh mẽ.

Mối liên hệ giữa độ ẩm, nhiệt độ và khả năng lây lan virus

Virus influenza có khả năng tồn tại và lây lan tối ưu trong điều kiện nhiệt độ thấp kết hợp với độ ẩm cao hoặc rất thấp. Khi nhiệt độ giảm xuống dưới 25°C, vỏ bọc lipid của virus cúm trở nên bền vững hơn, giúp virus duy trì khả năng lây nhiễm trong thời gian dài hơn trên các bề mặt và trong không khí.

Độ ẩm không khí cũng ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng truyền bệnh. Khi độ ẩm tương đối dưới 50% hoặc trên 80%, các giọt bắn chứa virus có thể tồn tại lâu hơn trong môi trường. Trong điều kiện độ ẩm thấp, nước trong các giọt bắn bay hơi nhanh, tạo thành các hạt nhỏ có thể lơ lửng trong không khí và được hít vào dễ dàng hơn.

Thêm vào đó, thời tiết lạnh và khô làm giảm khả năng tự vệ của đường hô hấp. Niêm mạc mũi và họng khô ráo, giảm hoạt động của lông mao trong phế quản, tạo điều kiện thuận lợi cho virus xâm nhập và sinh sôi trong cơ thể con người.

Sự thay đổi theo mùa ở miền Bắc, Trung và Nam Việt Nam

Sự khác biệt về địa hình và vị trí địa lý tạo nên những đặc thù riêng cho từng vùng miền. Miền Bắc với khí hậu cận nhiệt đới gió mùa có mùa đông rõ rệt, tạo điều kiện lý tưởng cho virus cúm hoạt động mạnh từ cuối thu sang đầu xuân. Miền Trung chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc và có sự chuyển tiếp rõ ràng giữa mùa mưa và mùa khô, khiến đỉnh dịch cúm thường xuất hiện sớm hơn miền Nam.

Thời điểm thời tiết thuận lợi để virus cúm phát triển mạnh

Dựa trên phân tích dữ liệu khí tượng và dịch tệ học trong nhiều năm, virus cúm tại Việt Nam thường bùng phát mạnh nhất khi xuất hiện sự kết hợp của các yếu tố sau: nhiệt độ giảm đột ngột 5-8°C so với tháng trước đó, độ ẩm không khí dao động trong khoảng 65-85%, và thời gian nắng giảm đáng kể.

Giai đoạn chuyển mùa từ thu sang đông được coi là thời điểm "vàng" cho virus cúm. Khi không khí lạnh từ phương Bắc tràn xuống, tạo nên những đợt rét đậm rét hại đầu mùa, cơ thể con người chưa kịp thích nghi với sự thay đổi nhiệt độ đột ngột. Hệ miễn dịch tạm thời suy giảm, kết hợp với điều kiện môi trường thuận lợi, tạo cơ hội cho virus cúm lây lan nhanh chóng.

Ngoài ra, các đợt không khí lạnh kéo dài 3-5 ngày liên tiếp thường là thời điểm ghi nhận số ca mắc cúm tăng đột biến. Hiện tượng nghịch nhiệt - khi nhiệt độ ban ngày và ban đêm chênh lệch lớn - cũng góp phần làm suy yếu khả năng đề kháng của cơ thể, đặc biệt ở trẻ em và người cao tuổi.

Các giai đoạn cao điểm bùng phát cúm theo năm

Dựa trên đặc điểm khí hậu nhiệt đới và các nghiên cứu dịch tễ học, cúm mùa tại Việt Nam có chu kỳ bùng phát đặc trưng với hai cao điểm chính trong năm.

Cúm mùa thường xuất hiện vào những tháng nào

Theo các nghiên cứu dịch tễ học tại Việt Nam, cúm mùa thường đạt đỉnh vào tháng 3-4 và tháng 9-10 hằng năm. Mùa đông xuân được xem là thời điểm nguy cơ cao nhất do sự chuyển mùa đột ngột và điều kiện thời tiết thuận lợi cho virus.

Trong cao điểm đầu năm (tháng 3-4), virus cúm lây lan mạnh do thời tiết chuyển từ đông sang xuân với độ ẩm cao và nhiệt độ thay đổi thất thường. Giai đoạn này trùng với thời điểm học sinh trở lại trường sau Tết Nguyên đán, tạo điều kiện cho virus lây truyền trong cộng đồng.

Cao điểm thứ hai (tháng 9-10) diễn ra khi chuyển từ mùa hè sang thu đông. Sự thay đổi đột ngột về nhiệt độ và độ ẩm, cùng với việc trẻ em quay lại trường học sau kỳ nghỉ hè, tạo nên điều kiện lý tưởng cho virus cúm phát triển và lây lan.

Mặc dù có hai cao điểm chính, virus cúm có thể xuất hiện quanh năm do đặc điểm khí hậu nhiệt đới của Việt Nam. Tuy nhiên, các tháng mùa hè (5-8) thường ghi nhận số ca mắc thấp hơn đáng kể.

Biểu đồ ca mắc cúm theo mùa trong 5 năm gần đây

Số liệu thống kê cho thấy xu hướng biến động của dịch cúm tại Việt Nam có những đặc điểm đáng chú ý:

Năm 2024, Việt Nam ghi nhận 289.214 trường hợp mắc cúm mùa với 8 ca tử vong, cho thấy mức độ nghiêm trọng của dịch bệnh. Xu hướng giảm mạnh trong hai tháng đầu năm 2025 có thể do tác động của việc tăng cường tiêm chủng và ý thức phòng bệnh của người dân.

Số liệu này phản ánh rõ ràng tính chu kỳ của dịch cúm, với các năm có mức độ bùng phát khác nhau tùy thuộc vào nhiều yếu tố như biến đổi khí hậu, tỷ lệ tiêm chủng và tình hình dịch bệnh toàn cầu.

Thời điểm tiêm vắc xin cúm lý tưởng trước mùa dịch

Lên kế hoạch tiêm phòng cúm đúng thời điểm là chìa khóa để bảo vệ hiệu quả trước các đợt bùng phát. Dựa trên chu kỳ dịch tễ tại Việt Nam, có hai thời điểm quan trọng cần lưu ý:

Đối với cao điểm tháng 3-4, nên tiêm vắc xin trong khoảng tháng 12-1 để cơ thể có đủ thời gian tạo miễn dịch. Vắc xin cúm thường cần 2-4 tuần để phát huy tác dụng tối đa, do đó việc tiêm trước 6-8 tuần sẽ đảm bảo hiệu quả bảo vệ tốt nhất.

Cho giai đoạn cao điểm tháng 9-10, thời điểm lý tưởng là tháng 7-8. Tuy nhiên, do hiệu lực của vắc xin thường duy trì 6-8 tháng, nhiều chuyên gia khuyến nghị tiêm một lần vào cuối năm để bảo vệ cho cả hai đợt cao điểm.

Các đối tượng nguy cơ cao như trẻ em dưới 5 tuổi, người trên 65 tuổi, phụ nữ mang thai và người có bệnh mạn tính nên được ưu tiên tiêm phòng. Đặc biệt, trong bối cảnh dịch bệnh diễn biến phức tạp toàn cầu, việc duy trì lịch tiêm chủng đầy đủ là biện pháp phòng ngừa hiệu quả và an toàn nhất.

Đối tượng và khu vực có nguy cơ cao khi cúm bùng phát

Việc xác định các đối tượng và khu vực có nguy cơ cao giúp cộng đồng chủ động trong việc phòng ngừa bệnh cúm mùa. Dưới đây là phân tích chi tiết về những nhóm người và môi trường dễ bị ảnh hưởng nhất.

Trẻ nhỏ, người già và nhóm bệnh nền dễ bị lây nhiễm

Trẻ em dưới 5 tuổi là nhóm có tỷ lệ mắc cúm cao nhất do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện. Theo kinh nghiệm lâm sàng, trẻ trong độ tuổi này thường có biểu hiện sốt cao đột ngột, ho khan kéo dài và mệt mỏi nhiều hơn người lớn. Đặc biệt, trẻ dưới 2 tuổi có nguy cơ biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi, viêm não màng não.

Người cao tuổi trên 65 tuổi cũng thuộc nhóm nguy cơ cao do sức đề kháng suy giảm theo tuổi tác. Nhóm này thường có diễn biến bệnh phức tạp hơn, với thời gian hồi phục kéo dài và tỷ lệ nhập viện cao.

Nhóm bệnh nền bao gồm người mắc bệnh tim mạch, đái tháo đường, hen suyễn, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và các bệnh lý miễn dịch. Những người này có nguy cơ biến chứng gấp 3-5 lần so với người bình thường. Phụ nữ mang thai, đặc biệt trong 3 tháng cuối, cũng cần được quan tâm đặc biệt do nguy cơ sinh non và các biến chứng sản khoa.

Môi trường học đường, bệnh viện, nơi công cộng

Trường học là môi trường lây lan nhanh nhất của virus cúm do mật độ tập trung cao và thói quen vệ sinh chưa tốt của trẻ em. Kinh nghiệm cho thấy khi có một ca mắc trong lớp, tỷ lệ lây nhiễm có thể lên tới 30-50% học sinh trong vòng 1-2 tuần. Các hoạt động như chơi chung đồ chơi, ăn uống gần nhau tạo điều kiện thuận lợi cho virus lây lan qua đường hô hấp và tiếp xúc.

Bệnh viện và các cơ sở y tế paradox là nơi có nguy cơ lây nhiễm cao do tập trung nhiều người bệnh. Phòng chờ khám, thang máy, khu vực tiếp nhận là những điểm nóng cần được khử khuẩn thường xuyên. Nhân viên y tế cũng có nguy cơ cao do tiếp xúc trực tiếp với bệnh nhân.

Các nơi công cộng như trung tâm thương mại, rạp chiếu phim, phương tiện giao thông công cộng có hệ thống thông gió kém và mật độ người cao tạo điều kiện cho virus tồn tại và lây lan. Đặc biệt trong mùa lạnh, việc đóng cửa kín và sử dụng điều hòa không khí làm tăng nồng độ virus trong không gian khép kín.

Thành phố lớn và vùng giao thông đông đúc

Thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM có tỷ lệ mắc cúm cao gấp 2-3 lần so với vùng nông thôn do mật độ dân số cao và ô nhiễm không khí. Ô nhiễm bụi mịn PM2.5 làm giảm khả năng tự vệ của đường hô hấp, tạo điều kiện thuận lợi cho virus xâm nhập và phát triển.

Các tuyến giao thông đông đúc như ga tàu, bến xe, sân bay là những điểm nóng lây nhiễm do luồng người di chuyển liên tục từ nhiều vùng miền khác nhau. Kinh nghiệm dịch tễ học cho thấy những nơi này thường là điểm khởi phát của các đợt bùng phát cúm trên diện rộng.

Khu vực công nghiệp tập trung như các khu chế xuất, công ty có nhiều công nhân làm việc trong không gian hạn chế cũng có nguy cơ cao. Việc làm việc ca đêm, áp lực công việc cao làm suy giảm hệ miễn dịch, tăng nguy cơ mắc bệnh. Đặc biệt, nhà trở, ký túc xá công nhân với điều kiện sinh hoạt chung là môi trường lý tưởng cho virus lây lan nhanh chóng.

Đừng đợi đến khi virus hoành hành mới tìm cách đối phó – hiểu rõ thời điểm bệnh cúm mùa ở Việt Nam dễ bùng phát trong năm chính là bước đầu để tự bảo vệ bản thân. Hãy xây dựng thói quen chủ động phòng ngừa trước mùa dịch để luôn an tâm khi thời tiết thay đổi.